Archieven van liberalen betrokken bij het Vlaams leven te Brussel in de negentiende eeuw, bewaard in Liberas

Kim Descheemaeker, Liberas

Het liberaal Vlaams leven te Brussel werd in de negentiende eeuw gekenmerkt door een hecht netwerk van enkele kernfiguren. In deze bijdrage worden enkele boeiende archieven van dit netwerk, bewaard in Liberas, uitgelicht.

Emanuel Hiel (1834-1899) was een Vlaamsgezinde, liberale schrijver en dichter. Omwille van financiële moeilijkheden verhuisde hij in 1857 met zijn gezin van Dendermonde naar Brussel. Daar kwam hij in contact met flaminganten van Vlamingen Vooruit. Hij schreef talrijke stukken voor De Zweep en Het Laatste Nieuws. In 1873 richtte hij samen met o.m. Hippoliet Bauduin het Willemsfonds afdeling Brussel en voorsteden op.1 Zijn jongste dochter Hedwige huwde met Louis De Veen (1868-1950), die na de Tweede Wereldoorlog voorzitter werd van het Willemsfonds Schaarbeek. Ook diens broer, Emile De Veen (1869-1954) engageerde zich voor het Willemsfonds. In 1921 werd Emile voorzitter van het Willemsfonds Brussel en voorsteden; een jaar later nam hij ook het voorzitterschap van het Willemsfonds Avondschool op zich. Er werden ook familiebanden met de familie Hereng gesmeed. Jan Hereng (1886-1983) zat tussen 1965 en 1979 het Willemsfonds Schaarbeek voor.2

Menukaart van een ‘feestmaal in den dierentuin’ naar aanleiding van het vijftiende Nederlands Taal- en Letterkundig Congres te Brussel op 30 augustus 1876 (LA, archief Hiel-De Veen-Hereng).

Léon Vanderkindere (1842-1906) raakte o.m. via Hippoliet Bauduin in contact met de Vlaams-liberalen. In 1870 werd hij liberaal provincieraadslid voor Brabant. Later zetelde hij als parlementslid en tussen 1900 en 1906 was hij burgemeester van Ukkel. Hij werd Vlaamsgezinde rector van de ULB en steunde de vernederlandsing van het hoger onderwijs.3 Vanderkindere introduceerde zijn schoonbroer Charles Buls (1837-1914) binnen de kringen van vooruitstrevende liberalen in Brussel. Buls bleek politiek geëngageerd en raakte in 1877 op een liberale lijst verkozen tot Brussels gemeenteraadslid. In 1879 werd hij schepen van Onderwijs, vanaf 1881 tot 1899 was hij burgemeester van Brussel en in de periodes 1881-1899 en 1886-1894 zetelde hij als volksvertegenwoordiger. Hij liet zich opmerken door zijn Vlaamsgezindheid. Onder zijn burgemeesterschap kreeg de Vlaamse Schouwburg een eigen huisvesting en werden onder meer de straatnaamborden tweetalig. Bovendien was Buls lid van het Willemsfonds, stichtte hij de Ligue de L’Enseignement en werd hij voorzitter van de ULB. Hij overleed in 1914.4

Eerste bladzijden uit een brief van Léon Vanderkindere aan Charles Buls, waarin hij schrijft over het toneelstuk le Père prodigue van Alexandre Dumas fils dat hij heeft gezien, 25 oktober 1859 (LA, archief Charles Buls & Léon Vanderkindere).

Buls was nauw bevriend met Julius Hoste sr. (1848-1933). De familie Hoste vormde lange tijd de spil waarrond het Vlaamsgezind liberalisme in Brussel draaide. Hoste sr. was jarenlang voorzitter van het Willemsfonds Brussel en voorsteden, en richtte de Vlaamsgezinde, liberale kranten De Zweep en Het Laatste Nieuws op. Hij introduceerde zijn zoon Julius Hoste jr. (1884-1954) in het liberaal flamingantische netwerk te Brussel.5

Voorpagina van Het Laatste Nieuws van 25 november 1891 (LA).

De familie- en persoonsarchieven bewaard door Liberas zijn erg divers van aard en omvang. Het archief van de familie Hiel-De Veen-Hereng (1876-1983) bestaat uit menukaarten, persknipsels, teksten over familieleden en briefwisseling. Het archief Charles Buls & Léon Vanderkindere (1858-1907) bevat een dagboek van Buls, briefwisseling tussen beide heren en documentatie over Vanderkindere. Het archief van Julius Hoste sr. (1892, 1912) bestaat voornamelijk uit stukken m.b.t. het huldebetoon aan Hoste op 26 december 1892 n.a.v. het vijfentwintigjarige bestaan van De Zweep. Tot slot bewaart Liberas ook de kranten van Het Laatste Nieuws.
Stukken ouder dan 100 jaar zijn vrij raadpleegbaar; stukken jonger dan 100 jaar zijn raadpleegbaar mits de ondertekening van een onderzoekscontract.

Referenties