Niels Matheve, Tentakels van de macht. Elite en elitenetwerken in en rond de Belgische tussenoorlogse regeringen (1918-1940). Heule: Inni Publishers, 2017.
Peter Laroy, Liberaal Archief
In de handelsuitgave van zijn doctoraatswerk brengt Niels Matheve in kaart wie de macht in handen had in België tijdens het interbellum. Het boek telt ruim 500 pagina’s, is helder geschreven, overzichtelijk opgebouwd en dankzij een mooi uitgewerkt register heel toegankelijk. Het opzet is historisch, met ruimte voor een politicologische en sociologische theoretische onderbouw. Het onderzoek is in de eerste plaats een literatuurstudie, zij het waar relevant en mogelijk met archiefstukken aangevuld. Ter verantwoording geeft de auteur enerzijds (terecht) aan dat het bijna onbegonnen werk is de vele persoonsarchieven te doorploegen en dat anderzijds heel wat van de besluitvorming in het politieke métier niet op schrift wordt gesteld (p. 71).
Een substantieel deel van het boek is gewijd aan de wijze waarop leidende netwerken tot stand kwamen en hoe de elite zichzelf in stand hield. Er bleef ook na de Eerste Wereldoorlog immers een grote sociale homogeniteit van de elite en een kloof tussen bevolking en haar vertegenwoordiging. Familiebanden, huwelijk en onderwijs worden als essentiële factoren gezien in de ontwikkeling van deze elite. Ook andere elementen spelen een rol. De verbondenheid met financieel-economische netwerken (die zeker in deze periode nog een rol van betekenis spelen) of de verbondenheid met de koning en zijn entourage vormen interessante knooppunten (hubs) om een politieke carrière op te bouwen. Niet oninteressant is de blik die de onderzoeker specifiek richt op de Eerste Wereldoorlog. In die oorlogsjaren werden banden gesmeed die volgens de auteur nog tot diep in de jaren 1930 doorwerkten (p. 378).
Interessante passages van het boek handelen verder over hoe de respectieve elites beslag legden op voor hen relevante thema’s. Het ligt bijvoorbeeld voor de hand dat de vertegenwoordigers van de financieel-economische groepen de plak wilden zwaaien op het ministerie van Financiën of mutatis mutandis dat toen de socialisten in 1936-1938 een electoraal overwicht kregen, zij onmiddellijk op datzelfde ministerie beslag legden. Een merkwaardige vaststelling is verder dat de twintig langst zetelende ministers samen even lang minister waren als alle anderen samen, wat er op wijst dat slechts een beperkte elite de macht in handen had.
Een en ander leidt tot de interessante conclusie dat er een verschil is tussen de perceptie en de feiten. Het interbellum lijkt door zijn steeds wisselende regeringen (25 in 22 jaar tijd) een heel onstabiele periode. De continuïteit in bevoegdheden en personeel - ook op administraties en kabinetten of door de rol van de monarch - leidde echter net tot heel wat stabiliteit. Het feit dat er een elite aan de macht bleef, was volgens de auteur daarom niet per definitie een negatief gegeven. Pas in de tweede helft van de jaren 1930 dreigde er even gevaar voor de democratie en was correctie nodig. Toen ontstond de overtuiging dat sterkere politieke partijen toch wel nodig waren, wat na de Tweede Wereldoorlog ook de realiteit werd.
Het is goed dat de auteur niet heeft nagelaten de lacunes die hij heeft ontdekt in de bestaande geschiedschrijving als voorzet mee te nemen. Zo valt zeker te onthouden dat er nog steeds nood is aan een algemeen historisch overzicht van het partijpolitieke liberalisme tijdens het interbellum (p. 214-215) en dat een studie over de rol van de vrijmetselarij in de wereld van justitie - in deze en misschien ook in andere periodes - wenselijk is (p. 415).
Matheve heeft met dit werk een heel leesbaar (naslag-)werk over een aspect van de Belgische politieke geschiedenis tijdens het interbellum afgeleverd. De kracht zit vooral in de synthese van de enorme hoeveelheid materiaal waardoor de interne verwevenheid van een heleboel actoren in kaart wordt gebracht. Het verdient gelezen te worden, ook door een breder publiek.