Wat denken gebruikers over het digitale aanbod van erfgoedinstellingen? MADDLAIN zoekt het uit

Jill Hungenaert

De voorbije twee decennia hebben erfgoedinstellingen geleidelijk aan digitale technologieën binnen hun muren verwelkomd. Deze nieuwe technologieën hebben een impact op zowel de gebruikers van de instellingen als de werkmethodes in de geesteswetenschappen. Bibliotheken en archieven moeten daarom de nieuwe behoeften en verwachtingen van hun publiek identificeren om er op gepaste wijze aan tegemoet te kunnen komen. Het CegeSoma1, het Rijksarchief en de Koninklijke Bibliotheek lanceerden daarom in maart 2015 het MADDLAIN-project. Dit tweejarig onderzoeksproject wordt gefinancierd binnen het BRAIN-programma van het Federaal Wetenschapsbeleid en heeft tot doel de gebruiken en de noden van het publiek van de drie instellingen op het gebied van digitale toegang tot collecties te analyseren.2

Zoeken in de digitale catalogi in de leeszaal van het Rijksarchief (Fotocollectie Algemeen Rijksarchief)

Drie onderzoeksmethodes binnen één project

Het project focust op drie grote vraagstukken: toegang tot digitale informatie, digitale begeleiding van gebruikers en Virtual Research Environments. Voor het eerste onderdeel werd gebruik gemaakt van de tracking tool Piwik op de websites van de instellingen om inzicht te krijgen in de manier waarop gebruikers omgaan met het digitale aanbod. We gingen na welke catalogi en collecties het vaakst door gebruikers geconsulteerd worden en welke zoektermen het vaakst ingevoerd worden. Daarnaast werd een gebruikersenquête afgenomen die bestond uit vijf grote delen: achtergrondvragen om het profiel van de deelnemers te kunnen bepalen, vragen over digitale diensten (virtuele tentoonstellingen, crowdsourcing, crowdfunding …), vragen over het CegeSoma, vragen over het Rijksarchief en vragen over de Koninklijke Bibliotheek. De vragen over de instellingen gingen onder andere over de tevredenheid over de digitale catalogi en de websites die toegang bieden tot digitale collecties. Er namen 2045 mensen deel aan de enquête en doordat deelnemers konden verduidelijken waarom ze tevreden of ontevreden waren, ontvingen we ook concrete opmerkingen. Op basis van alle verzamelde gegevens worden aanbevelingen opgesteld voor het verbeteren van het digitale aanbod van de instellingen.

In het tweede onderdeel van het MADDLAIN-project wordt onderzocht welke vormen van digitale begeleiding de drie instellingen aanbieden en hoe de dienstverlening kan verbeterd worden. Tegenwoordig bieden de meeste erfgoedinstellingen hun gebruikers via hun website digitale begeleiding aan, bijvoorbeeld in de vorm van een online tutorial voor de digitale catalogus of een webpagina met de antwoorden op veelgestelde vragen. De instellingen hebben echter vaak geen specifieke reden voor het wel of niet aanbieden van een bepaald soort begeleiding en ze missen doorgaans een langetermijnvisie met betrekking tot de ontwikkeling van hun digitale aanbod. Het project zal definiëren welk soort digitale begeleiding moet aangeboden worden aan welke groep gebruikers (studenten, onderzoekers …). De gebruikersenquête en interviews met het personeel dat in contact komt met het publiek hebben uitgewezen dat zelfs professionele onderzoekers klagen over het gebrek aan duidelijkheid in bepaalde digitale catalogi.

Ten slotte wordt binnen het MADDLAIN-project aandacht besteed aan de noden van geesteswetenschappers op digitaal gebied. Een eerste stap in het onderzoek bestond uit het opstellen van een overzicht van de huidige Virtual Research Environments en andere digitale hulpmiddelen die de instellingen ter beschikking stellen aan onderzoekers. Daarna werden interviews afgenomen van personeelsleden die betrokken zijn bij onderzoeksprojecten (zoals EHRI en Cartesius) waarbinnen Virtual Research Environments of andere digitale hulpmiddelen ontwikkeld worden. Om de focus van het onderzoek uit te breiden, worden momenteel ook interviews afgenomen van universitaire onderzoekers uit de geesteswetenschappen die gebruik maken van de collecties van de instellingen. Het uiteindelijke doel is om te komen tot een overzicht van de noden van de gebruikers zodat de instellingen hun aanbod op een gepaste wijze kunnen uitbreiden. Om hen daarbij te helpen zal een analyse gemaakt worden van de in de interviews vermelde digitale hulpmiddelen zodat de instellingen concrete voorbeelden hebben op basis waarvan ze hun eigen aanbod kunnen actualiseren.

Eerste resultaten

Het MADDLAIN-project bevindt zich momenteel in de analyseerfase, maar drie belangrijke bevindingen kunnen al vermeld worden. Een eerste vaststelling is dat de digitale catalogi van de instellingen dienen gemoderniseerd te worden. De catalogus van het CegeSoma dateert van halverwege de jaren negentig en in 2008 werd de ontwikkeling ervan volledig stopgezet. Ook in de andere catalogi ontbreken innovatieve technologieën die een grote meerwaarde kunnen betekenen voor de gebruikers. Momenteel worden de meeste bronnen slechts in één taal beschreven omdat de instellingen niet over voldoende personeel beschikken om elke beschrijving in zowel het Nederlands als het Frans te maken. In sommige gevallen worden trefwoorden in beide talen aan de beschrijvingen bevestigd, maar aangezien de instellingen geen actief metadatabeleid hebben, wordt hier geen systematische controle op uitgevoerd. Uit de MADDLAIN-gebruikersenquête blijkt echter dat ongeveer 50% van de Nederlandstaligen nooit in het Frans zoektermen in digitale catalogi invoert en 80% van de Franstaligen nooit in het Nederlands. Tegenwoordig bestaan er methodes zoals Linked Data die ervoor zorgen dat gebruikers ongeacht de taal waarin ze zoeken dezelfde resultaten verkrijgen. Helaas werden dit soort innovaties nog niet geïmplementeerd in de digitale catalogi van het CegeSoma, het Rijksarchief en de Koninklijke Bibliotheek.

Een tweede probleem betreft de complexiteit van de digitale catalogi. Tegenwoordig zijn gebruikers het gewend om met een of meerdere zoektermen bruikbare resultaten te verkrijgen via zoekmachines zoals Google. De website van het Rijksarchief bijvoorbeeld stelt echter meerdere zoekmachines met elk een brede waaier aan zoekopties voor aan de gebruikers. Deze zoekmachines zijn gebaseerd op een archieflogica en laten gebruikers niet toe om zoals in populaire online zoekmachines een ‘full text search’ aan de hand van zoektermen uit te voeren. Het is voor gebruikers dan ook niet altijd duidelijk hoe ze de gewenste informatie kunnen verkrijgen. In de MADDLAIN-gebruikersenquête gaf bijna 20% van de gebruikers van de zoekmachine ‘Zoeken naar archieven’ aan in meer of mindere mate ontevreden te zijn met betrekking tot het opzoeken van beschrijvingen en referentienummers van fysieke bronnen. Deelnemers aan de enquête hadden de mogelijkheid om hun keuze te verduidelijken en zij die aangaven ontevreden te zijn, omschreven de zoekmachine als ‘onduidelijk’, ‘omslachtig’ en ‘ingewikkeld’.

Een derde vaststelling is dat de communicatie over de digitale zoekinstrumenten in de drie instellingen te wensen overlaat. Het is voor gebruikers bijvoorbeeld niet duidelijk welke bronnen al beschreven werden in een digitale catalogus en welke fysieke bronnen reeds gedigitaliseerd werden. Er bestaat ook onduidelijkheid over het soort informatie dat in de verschillende digitale catalogi kan gevonden worden. De Koninklijke Bibliotheek biedt naast de algemene digitale catalogus bijvoorbeeld ook kleinere databases aan voor specifieke collecties, zoals de tijdschriften of de munten en penningen. Deze databases laten preciezere opzoekingen toe, maar helaas zijn ze amper gekend bij het publiek. Ook het digitale platform BelgicaPress, waarop gebruikers kranten kunnen consulteren, blijft relatief onbekend. Deelnemers aan de MADDLAIN-gebruikersenquête die aangaven nooit gebruik te maken van BelgicaPress, werden gevraagd te verduidelijken waarom dat zo was. Meer dan 70% gaf aan niet te weten dat BelgicaPress bestond. Onbekend maakt onbemind. De instellingen zullen hun communicatiestrategieën moeten herzien om ook in een digitale wereld relevant te blijven.

Conclusie

Het MADDLAIN-project is een project waarbinnen erg verschillende onderzoekspaden worden bewandeld, maar centraal in elke aanpak staat dat de gebruikers een essentiële bron van informatie vormen als men het digitale aanbod van een bibliotheek of archief wil verbeteren. Het CegeSoma, het Rijksarchief en de Koninklijke Bibliotheek zullen de via het MADDLAIN-project verkregen kennis gebruiken voor het verbeteren van hun huidige digitale catalogi, vormen van digitale begeleiding en digitale hulpmiddelen voor onderzoekers.

Het MADDLAIN-team bestaat uit: Anne Chardonnens (web analytics), Gerald Haesendonck (technische ondersteuning), Melissa Hodza (digitale begeleiding van gebruikers), Jill Hungenaert (toegang tot digitale informatie), Stéphanie Paul (Virtual Research Environments) en Martin Vanbrabant (technische ondersteuning).

Referenties