Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven

Lisa Dejonghe

Het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven (CAVA) is het samenwerkingsverband tussen het Centrum voor Vrijzinnig Humanistisch Erfgoed (CVHE) en de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Het beheert enerzijds heel wat archieven van de georganiseerde vrijzinnigheid en de vrijzinnige beweging in Vlaanderen en anderzijds de archieven van de academische gemeenschap van de VUB. Voor dit themanummer focussen we specifiek op het archief van de academische gemeenschap, het Universiteitsarchief dus.

Sinds 1990 worden de archieven van de universitaire gemeenschap en haar leden (administraties, faculteiten, vakgroepen, professoren en studenten sedert 1969) systematisch verworven. Verschillende leden van de Nederlandstalige gemeenschap van de ULB, die al van 1856 dateert, hebben eveneens hun archieven op het Universiteitsarchief gedeponeerd. Vandaar dat het Universiteitsarchief ook stukken bezit van de studentenkring ‘Geen Taal, Geen Vrijheid’ uit de 19de eeuw, met een erkend topstuk: het Gulden Boek (1880-1945). Verder zijn er archieven van drukkingsgroepen en organen die voortkomen uit de Nederlandstalige gemeenschap aan de universiteit, zoals de Vereniging voor Nederlandstalig Vrijzinnig Hoger Onderwijs (VNVHO), die stamt uit de jaren 1950. Diverse archieven van studentenkringen en van de Oudstudentenbond (vanaf 1956) zijn belangrijk en relatief goed bewaard. Zo ook de archieven van de beleidsvormende diensten van de VUB en van een aantal wetenschappelijke centra, en archieven van vzw’s of spin-offs die met de universiteit verbonden zijn. Deze laatste groepen bieden hun archieven maar aan voor zover er een gevoel van verbondenheid met de universiteit is. De collecties omvatten ook diverse tijdschriften, een collectie van ca. 5000 foto’s en affiches, objecten en medailles. Het Universiteitsarchief verwerft geen archieven of wetenschappelijke instrumenten van instellingen of wetenschappers die niet tot de academische gemeenschap van de VUB behoren of behoord hebben.

Gulden Boek, p. iii. (Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven, Archief van het Brussels Studentengenootschap Geen Taal Geen Vrijheid).

Al de archieven in de collectie dragen bij tot een betere kennis van de geschiedenis en de engagementen van de universiteit, tot de geschiedenis van het wetenschappelijk onderzoek en van de wetenschappen, tot de geschiedenis van het onderwijs, enz. Ze bevatten daarnaast ook interessant onderzoeksmateriaal voor de studie van andere historische problematieken, zoals de op- of neergang van het verenigingsleven, de geschiedenis van de rituelen, genderproblematieken, elites enz.

Een belangrijk archief in de kijker: Studiekring Vrij Onderzoek

Het archief van de Studiekring Vrij Onderzoek (VO) werd recent volledig geïnventariseerd door Laurien Van Assche. Studiekring Vrij Onderzoek wordt in 1949 opgericht als de Nederlandstalige tegenhanger van de Franstalige Cercle du Libre Examen (CLE), die zelf in 1928 ontstond. Met de stichting ervan geven de vrijzinnige studenten een schot voor de boeg van het universiteitsbestuur: ze vragen dat de ULB werk zou maken van de verdubbeling van de instelling en meer Nederlandstalige leergangen zou invoeren. Ze geven daarbij zelf het voorbeeld. De eis staat haaks op de snel voortschrijdende verfransing van Brussel en het universiteitsbestuur gaat er dan ook niet op in. De studiekring is oorspronkelijk een soort studiedienst van het overkoepelende Brussels Studentengenootschap (BSG) en heeft talrijke maatschappelijke standpunten ingenomen en dossiers bestudeerd. Deze zijn het ideale vertrekpunt voor onderzoek naar de oprichting en de geschiedenis van de universiteit en naar de progressieve beweging in België van de afgelopen 70 jaar. Het archief behandelt de problematieken die de studentenbeweging bezighielden: de democratisering van het onderwijs en de aanloop naar mei 1968, de kernraketten en de vredesproblematiek, racisme, abortus, sans-papiers enz. Daarnaast is het archief van belang voor de geschiedenis van de vrijzinnigheid in Brussel. Indirect geeft het de mentaliteitswijzigingen en voortschrijdende secularisering in België weer.

Revue Vrij Onderzoek, 1968 (jg. 14, speciaal nummer), cover.

Wie meer informatie wenst over onze collecties of de inventaris van het archief van de Studiekring Vrij Onderzoek wil raadplegen, kan daarvoor terecht op de website van CAVA.