Lebrun, Marlène (ed.), La question de l’identité et de la formation culturelle du corps enseignant (Namur, Presses universitaires de Namur, 2021), 177 p.

Sarah Van Ruyskensvelde, KU Leuven

Deze bijdrage, uitgegeven onder leiding van Marlène Lebrun, vormt de weerslag van een studiedag die werd georganiseerd door de AIRDF en de SSRE in Bienne op 30 mei 2018. Het bundelt een reeks artikelen over de vraag naar de identiteit en de culturele vorming van de leraar die, aldus de redactie, in de 21ste eeuw grotendeels is gereduceerd tot een dunne vernislaag over een anderzijds zeer technische en op professionele competenties georiënteerde lerarenopleiding. Eén van de belangrijkste verdiensten van dit werk is dat het een diversiteit aan inhoudelijke, methodologische en disciplinaire perspectieven samenbrengt. Het dynamische en meervoudige karakter van ‘cultuur’ en ‘identiteit’ die er centraal in staan, vereisen zulks wellicht ook. Zo gaat het eerste hoofdstuk dieper in op de discrepantie in de verwachtingspatronen van leerkrachten en leerlingen in het tweede jaar van het secundair onderwijs ten overstaan van de bespreking van de literatuur en schilderkunst. Marie-Sylvie Claude concludeert dat leerlingen een grotere moeilijkheid ervaren in het becommentariëren en bespreken van literaire teksten – die hen vaker als meer ‘open’ voorstaan – dan wat beeldende kunstvormen betreft. Het tweede hoofdstuk verlegt de klemtoon op het muziekonderwijs. Verdergaand op de algemene kritiek over het professioneel georiënteerde karakter van de lerarenopleiding formuleert Pascal Terrien bedenkingen bij de zeer technische vorming van muziekleerkrachten die hen tot uitvoerders van een vooraf gedefinieerd stappenplan dreigt te maken. Aan de hand van twee voorbeelden opent hij een nieuw venster op didactische praktijken die kunnen bijdragen tot een vernieuwing in de opleiding van muziekleraren die veeleer rond samenwerking is opgebouwd, en dus ook toelaat de ‘disciplinaire schotten’ te overstijgen. Complementair aan de eerste twee academische bijdragen, die op de resultaten van concrete onderzoeksprojecten zijn gebaseerd, vertrekt Yves Reuter van een reeks observaties en principes van de culturele vorming van de leraar in relatie tot de bredere schoolcultuur. Ingegeven door een interesse in en ervaring met ‘alternatieve’ pedagogische praktijken combineert hij een theoretisch, met een vakinhoudelijk en biografisch perspectief om een grotere openheid, historisch bewustzijn en kritische houding ten aanzien van schoolse structuren en didactische praktijken te bepleiten. Jean-Louis Dumortier bekijkt – na een eerder lange inleiding over de concepten van (culturele) identiteit – de opvattingen van leerkrachten over hun vak. Vanuit dit ‘disciplinaire bewustzijn’ wijst Dumortier op het belang van didactische praktijken die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van interculturele competenties bij leerlingen met het oog op hun toekomstige deelname aan een democratische en pluri-culturele samenleving. In het voorlaatste hoofdstuk – met een nog langere inleidende bespreking van de begrippen cultuur en culturele identiteit – analyseren François Joliat en Marlène Lebrun de eerste resultaten van een internationaal onderzoek naar de culturele identiteit van toekomstige leraren, voor wat hun respectievelijke vakgebieden, muziek en literatuur, betreft. Op basis van een open vragenlijst werd gepeild naar de literaire en muzikale voorkeuren van leerkrachten. Het analytisch begrippenkader dat op basis daarvan werd opgesteld wil bijdragen tot een beter begrip van identiteit.

Het caleidoscopische karakter van de bijdrage dat uit het bovenstaande mag blijken, is naast een verdienste wellicht ook de belangrijkste tekortkoming van dit volume. De rode draad tussen de afzonderlijke hoofdstukken wordt eigenlijk pas gedeeltelijk duidelijk in het laatste hoofdstuk, waarin Philippe Meirieu een meer overkoepelend kader biedt van waaruit de relaties tussen identiteit, culturele vorming en de lerarenopleiding kunnen begrepen worden. En hoewel de proloog een drievoudig perspectief op het verleden, het heden en de toekomst van de behandelde thematiek belooft, wordt die ‘historische’ blik vrijwel uitsluitend aangeraakt in deze laatste bijdrage (die om die reden mogelijk beter aan het begin van het boek was geplaatst). Tot slot vertaalt de waardevolle diversiteit in thematische foci en disciplinaire perspectieven zich niet in een positionering in de internationale literatuur. In de bespreking van de schoolcultuur die in verscheidene bijdrages wordt aangestipt, bijvoorbeeld wordt vrijwel uitsluitend verwezen naar het belangrijke, doch intussen al wat oudere werk van Julia en Chervel. De inzichten uit de recentere literatuur, die net uit op het polysemische karakter van de notie schoolcultuur hebben gewezen (o.a. Viñao) blijven daardoor vrijwel volledig buiten beeld. Vraag blijft of de eerder beperkte openheid voor het internationale onderzoek de relevantie van dit werk niet grotendeels tot het Franstalige gebied dreigt te reduceren.