Archieven ontsloten in DACOB vzw in 2018

Theun Vonckx

Dacob vzw is het Archief en de Bibliotheek voor de studie van het communisme. Samen met CArCoB (Centre des Archives du Communisme en Belgique) is Dacob vzw de exclusieve bewaarnemer van het archief van de KPB (Kommunistische Partij van België). Samen huizen we in de Kazernestraat 33 in 1000 Brussel. Meer informatie op de website http://www.dacob.be/.

De Politieke Controle Commissie (PCC) van de Kommunistische Partij van België

Titelblad van schrift met een overzicht van de besproken zaken van de PCC (CCP), Ref: PCC 52/2

Van 1921 tot 1935 werden geschillen inzake de werking en de discipline in de Kommunistische Partij van België behandeld door het Politiek Bureau (PB). Voor financiële aangelegenheden bestond een afzonderlijke controlecommissie die zich enkel toespitste op bedrijven en initiatieven waar geld mee gemoeid was. Een probleem dat zich echter stelde was de vorming en de betrouwbaarheid van de kaders en leden van de partij. De Comintern drong reeds vanaf 1932 aan op de vorming van een commissie voor de kaders en op de noodzaak om de militanten hun autobiografie te laten schrijven. De partijleiding van de Belgische Kommunistische Partij besloot in 1935 dan ook om een commissie te vormen waar politieke en financiële controle gecombineerd werden. In het jaar erop werd de Centrale Controlecommissie (CCC) opgericht, een benaming die tot 1951 werd gebruikt.

Op het 10de congres van de partij van 1951 werd de opdracht van de commissie geherformuleerd. Financiële en politieke controle werden gescheiden. Naast de financiële controlecommissie ontstond een politieke controlecommissie (PCC) of commission de contrôle politique (CCP). Haar taak werd als volgt omschreven: “…s’occupe de la prospection et de la montée des cadres; contrôle l’attitude politique et morale des membres du parti, veille au respect de la discipline, protège le Parti contre la désagrégation, la provocation et la corruption. À la demande du CC (Comité Central) elle procède à des enquêtes et fait, le cas échéant, au CC des propositions de sanctions”.

De leden van de politieke controlecommissie werden gekozen door het Centraal Comité, zodat de partijleiding de touwtjes in handen hield en er geen tweede nationaal partijorgaan zou ontstaan. Met de destalinisatie in 1954 werd dit strakke en stroeve beleid verlaten en werd de verkiezing van de leden van de PCC toevertrouwd aan het Nationale Congres. De waakzaamheid en de discipline werden een taak van heel de partij.

Nadat in 1963 het Centraal Comité opnieuw verantwoordelijk werd voor het verkiezen van de leden van de PCC om zo de maoïstische strekking af te blokken en de PCC in de handen te houden van de meerderheid, veranderde in de jaren 1980 de naam van de commissie in ‘Commissie voor de controle van de interne democratie’. Haar taak werd diplomatischer en haar werking democratischer. Hiermee was de oude, reeds overleden inquisitiestijl definitief begraven.1

‘Fiche van de Militant’ – een biografische fiche voor de PCC van Albert De Coninck. Ref: nr 5264

Het archief van de Politieke Controle Commissie bevat behalve biografische fiches van leden en kaders van de KPB een uitgebreid deel dat nog niet ontsloten was. Dit archief is zeer disparaat. De wijze waarop dit archief gevormd is, laat niet toe een oorspronkelijke orde te vinden, laat staan te herstellen of zelfs maar een logische structuur te geven. Dit laatste zou behalve zeer arbeidsintensief zo goed als zeker tot mislukken gedoemd zijn en de nog aanwezige sporen van samenhang vernietigen. Maar de inhoud is ongelooflijk rijk. Om de geïnteresseerden een idee te geven van de rijkdom werd een lijst opgesteld met de titels van de dozen en van de omslagen die ze bevatten. Maar de recent gerealiseerde ontsluiting gaat veel dieper, is zelfs op stukniveau opgemaakt. Om het recht op privacy te garanderen wordt deze gedetailleerde lijst niet online geplaatst en kan men ze enkel in de leeszaal van Dacob vzw consulteren.

Collectie Jef Van Extergem (1889 – 1945)

Jef Van Extergem, Bertha Horemans en dochter Marie, circa 1926, Ref: FJVE017

Jef Van Extergem was een Vlaams activist, socialist en communist. Hij was, naast Georges Van den Boom, het gezicht van de Vlaamsche Kommunistische Partij (VKP) die in 1931 werd opgericht door de Kommunistische Partij van België. Het jaar erop werd Van Extergem hoofdredacteur van het bijhorende partijblad Het Vlaamsche Volk. Met het sluiten van een niet-aanvalspact tussen de Sovjet-Unie en nazi-Duitsland borgen de communisten hun antifascistische politiek op en werd Van Extergem een spilfiguur van een nieuw blad, Ulenspiegel. Het voorgaande partijblad Het Vlaamsche Volk was ondertussen verboden.

Via het nieuwe blad Ulenspiegel kregen militanten op legale manier informatie en richtlijnen maar de VKP probeerde ook door de uitgesproken Vlaamse tendens van het blad, andere nationalisten rond de partij te verzamelen.2 In januari 1941 kwam er een einde aan dit experiment en dook Van Extergem onder. In april 1943 werd hij aangehouden en naar Breendonk gebracht. Hij werd er langdurig gefolterd, maar bleef zwijgen. Eind 1943 werd hij naar Sachsenhausen gedeporteerd; in maart 1945 overleed hij in Ellrich, fel verzwakt door ziekte en ontbering.

De figuur Jef Van Extergem was binnen de voornamelijk Franstalige Communistische Partij van
België ambigu. “In feite gebruikte de partij Van Extergem als uithangbord, telkens als zij een persoonlijkheid nodig had met een Vlaams profiel. Intern werd hij precies vanwege dat Vlaams profiel gewantrouwd.”.3

De collectie Jef Van Extergem bij DACOB vzw bestaat zowel uit persoonlijke archiefstukken (foto’s, brieven, vlugschriften en periodieke uitgaven) van en over Jef Van Extergem als uit stukken samengebracht door derden. De archiefvormer is onbekend. De collectie kwam bij DACOB via Georges Goeminne. Een aantal originele stukken komt uit het persoonlijke archief van Maria Van Extergem, dochter van Jef. Andere stukken zijn samengebracht door de Jef Van Extergem Club naar aanleiding van herdenkingstentoonstellingen. De kleine verzameling originele foto’s en originele periodieke uitgaven en vlugschriften geeft een mooi inzicht in de levensloop van Jef Van Extergem en zijn familie.

Archief André Mommen (1945-2017)4

André Mommen was docent aan de Universiteit van Amsterdam en tevens gastprofessor aan de Universiteit van Aix-Marseille. Mommen was een vruchtbaar schrijver en publiceerde naast talloze wetenschappelijke artikels, o.a. in De Nieuwe en in het Tijdschrift voor Diplomatie. Daarnaast was hij jarenlang de hoofdredacteur van het Vlaams Marxistische Tijdschrift (VMT). Behalve eigen teksten en manuscripten bevat dit archief voornamelijk stukken die betrekking hebben op het VMT en IMAVO vzw.

Archief Filip Delmotte

Filip Delmotte (°1953) was politiek secretaris van de partij (federatie Brugge), maar zoals blijkt uit zijn archief was hij ook zeer actief in andere organisaties, zoals VAKA en dit zowel op lokaal, provinciaal als nationaal niveau. Hij klom binnen het partijkader vrij snel op, werd secretaris van de Vlaamse Gewestraad, secretaris van het Vlaams Bureau, enz. Wanneer hij lid werd van het Politiek Bureau (1984), bleef hij de verslagen opmaken en eveneens “Feiten en Argumenten” redigeren. Hij werd snel gewestelijk politiek verantwoordelijke en was één van de spilfiguren in de communistische pers en media. Het archief dat hij schonk weerspiegelt deze diverse activiteiten.

Webreferenties

Een overzicht van ontsloten archieven bij DACOB vzw
De Politieke Controle Commissie (PCC/CCP) van de Kommunistische Partij van België
Collectie Jef Van Extergem
Archief André Mommen
Archief Filip Delmotte

Références