De vrijzinnige humanisten in het Vlaamse medialandschap

Lisa Dejonghe, Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven (CAVA)

Radio

De strijd tussen de levensbeschouwingen werd onder meer via de media gevoerd. Van 1928 tot 1931 ontstaan de katholieke, socialistische, liberale en Vlaams nationale radioverenigingen. Na de Tweede Wereldoorlog organiseren ook de vrijzinnigen zich. De eerste vrijzinnige radio-uitzending wordt op 28 maart 1951 uitgezonden, hoewel het Humanistisch Verbond (HV) dan nog moet ontstaan (december 1951).1 De uitzendingen behandelen vooruitstrevende thema’s, maar het Nationaal Instituut voor Radio-omroep (NIR) kijkt streng toe op de inhoud van de uitzendingen.2 Het tijdschrift Het Vrije Woord publiceert de teksten van de vrijzinnige radio- (en later ook televisie-) uitzendingen, ook degene die gecensureerd worden.3
Met de voortschrijdende verzuiling en uitbouw van de vrijzinnige structuren wordt in 1975 het Humanistisch Instituut voor Massamedia (HIMM) opgericht. HIMM maakt de radio-uitzendingen in opdracht van HV, geeft De Vrije Micro - met radioteksten - uit en organiseert vormingen over media. 4 Vanaf 1991 staat HIMM alleen nog in voor de technische realisatie en verzorgt de nieuw opgerichte Humanistisch Vrijzinnige Radio-Omroep (HVR) de programmering, redactie en coördinatie van de uitzendingen.5

Cover van ‘Het Vrije Woord. Humanistische uitzendingen voor radio en televisie’ van 1 januari 1958 (CAVA, tijdschriftencollectie)

Televisie

In 1958 is de eerste uitzending van HV te zien op televisie. Met beperkte middelen en ondersteuning maakt HV het televisieprogramma Het Vrije Woord, dat genoemd werd naar haar tijdschrift. 6 Vanaf 1962 werkt HV samen met het Vermeylen- en Willemsfonds die elk een aantal afleveringen op zich nemen. Om zich aan te passen aan nieuwe regelgeving richten ze samen met een aantal andere partners in 1980 Het Vrije Woord vzw op, een nieuwe vereniging die enkel televisie-uitzendingen maakt. Tot eind 2015 zenden zij het programma ‘Lichtpunt’ uit.7

Archieven

De archieven van de vrijzinnig-humanistische media getuigen van een zweepslagfunctie. ‘Doel van Het Vrije Woord is om informerende programma’s te maken bij de actualiteit en vanuit een vrijzinnige invalshoek. Voorop staat dat de kijker als een volmondige volwassene wordt benaderd, en dat bijzondere aandacht wordt besteed aan die situaties, waarin die mondigheid wordt beperkt’.8 De vrijzinnige uitzendingen gaan controversiële en taboeonderwerpen, zoals seksualiteit, abortus, genetische manipulatie, euthanasie enz., niet uit de weg waardoor ze bij de radio- en televisie verschillende keren geconfronteerd worden met censuur.

Cover van ‘De Vrije Micro’ van 15 juli 1985 (CAVA, tijdschriftencollectie)

De interne geschiedenis van de vrijzinnige media in de jaren 50 blijkt uit het archief van HV. Dit archief bevat correspondentie en notulen, onder meer van het Raadgevend Comité voor Lekenmoraal en -filosofie, dat adviseerde over de vrijzinnige bijdragen, terwijl de teksten van de uitzendingen in het tijdschrift Het Vrije Woord verschenen.
Het archief van HIMM bevat onder andere een uitgebreide serie correspondentie, jaarprogramma’s, jaarverslagen en een aantal scripts van radioprogramma’s. HIMM gaf bovendien de tijdschriften De Vrije Micro en HIMM Weekberichten uit.

Het archief van Het Vrije Woord vzw bestaat voornamelijk uit televisie-uitzendingen, productiedossiers, correspondentie en persberichten. CAVA nam bij de vereffening van de vzw de archieven over en bewaart dus heel wat beeldmateriaal en een digitale versie van een groot deel van de televisie-uitzendingen.
Via de website van CAVA kunnen de inventarissen en extra informatie worden geraadpleegd.

Références