De kennisbank van ETWIE: industrieel, technisch en wetenschappelijk erfgoed in Vlaanderen en Brussel

Joeri Januarius en Tijl Vereenooghe1

Het afgelopen decennium is het aantal digitale initiatieven in de erfgoedsector sterk toegenomen. Erfgoedorganisaties maken de omslag van het analoge naar het digitale tijdperk door hun collecties of andere erfgoedbronnen digitaal te ontsluiten. Digitalisering biedt immers heel wat mogelijkheden voor de sector zelf, het academisch onderzoek, en de kruisbestuiving tussen beide. Een goed voorbeeld vormt de erfgoeddatabank Erfgoedplus.be van de provincies Vlaams-Brabant en Limburg, die recent door Europa Nostra werd bekroond. Deze brede databank richt zich niet alleen op de erfgoedsector, maar ook op toeristische diensten, onderwijs en onderzoek.2

In deze bijdrage gaan we dieper in op een gelijkaardig, maar meer gespecialiseerd zoekinstrument: de kennisbank van het Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed (ETWIE).

ETWIE

De vzw Expertisecentrum voor Technisch, Wetenschappelijk en Industrieel Erfgoed is sinds 2012 erkend door de Vlaamse overheid en krijgt subsidies om expertise te verzamelen en nieuwe impulsen te geven aan de sector van het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed in Vlaanderen.

ETWIE houdt zich in de eerste plaats bezig met de ‘roerende’ en ‘immateriële’ aspecten van dit erfgoed. Het gaat dus niet zozeer om gebouwen maar wel om gereedschap, instrumenten, toestellen en machines, archieven en documentatie, en de bijhorende gebruiken, kennis en technieken. Overal in Vlaanderen zijn mensen begaan met dit erfgoed, als vrijwilliger, in een museum, aan de universiteit… ETWIE wil al deze mensen samenbrengen, stimuleren en begeleiden. Dit gebeurt door een netwerk uit te bouwen, waarbij het delen van kennis en expertise centraal staat. De eerste opdracht van ETWIE is om de sector in kaart te brengen en zo veel mogelijk mensen, verenigingen en instellingen te overtuigen van de meerwaarde om samen te werken. We beogen het veld rond het technisch, industrieel en wetenschappelijk erfgoed te versterken en de herkenbaarheid ervan te vergroten.

Minstens even belangrijk als kennis en collecties zijn de vaardigheden om bepaalde technieken te beoefenen. Goed kunnen kasseileggen, kantklossen of een complex toestel hanteren, is immers het resultaat van een jarenlang opgebouwde praktische expertise. Een kennis die in de vingers zit en die je niet gewoon kan overnemen uit een handleiding, voor zover die (nog) bestaat. Ook op deze vaardigheden wil ETWIE sterk inzetten en manieren ontwikkelen waarmee deze kennis kan worden overgedragen aan de volgende generaties.

Ook wil ETWIE het onderzoek rond relevante thema’s stimuleren, de sector van het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed beter zichtbaar maken bij het grote publiek en het draagvlak ervoor te vergroten. Lang niet alle facetten van dit zeer brede erfgoedterrein zijn immers voldoende gekend, laat staan populair. ETWIE wil de werking rond technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed promoten via de media en aanzetten geven tot verder onderzoek rond relevante thema’s via het aanbieden van relevante stageplaatsen en onderzoekstopics op de website.
Op dit ogenblik loopt een traject tussen ETWIE en het MIAT – Museum over Industrie, Arbeid en Textiel met als doelstelling om vanaf 2019 de werking van het expertisecentrum te integreren in het MIAT.

De digitale kennisbank van ETWIE

Om al deze doelstellingen te bereiken, ontwikkelde ETWIE in samenwerking met webbureau Statik een digitaal platform waarop zo veel mogelijk informatie wordt ontsloten. Doe je bijvoorbeeld een onderzoek naar de naoorlogse textielindustrie in ons land, en ben je op zoek naar relevante collectiebeherende instellingen en experts? Of ben je geïnteresseerd in wetenschapsgeschiedenis en zoek je academisch of wetenschappelijk erfgoed dat bewaard wordt aan universiteiten? Sinds eind 2013 kan je dergelijke informatie terugvinden in de Kennisbank op de website.

De zoekinterface van de ETWIE-kennisbank.

Deze online-kennisbank streeft ernaar alle beschikbare kennis rond het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed te ontsluiten voor iedereen die geïnteresseerd is. De focus ligt op de situatie in Vlaanderen en Brussel. De bezoeker kan eenvoudig zoeken naar actoren of thema’s door een trefwoord of een naam in te geven in het zoekvenster. Onder actoren verstaan we alle mogelijke spelers die rond een bepaald thema actief zijn: musea en privéverzamelaars, experts en onderzoekers, vakmannen, organisaties en bedrijven. Indien je niet gericht op zoek bent naar een persoon of een instelling, dan kan je via een algemeen thema zoeken. De boomstructuur (themalijst) helpt je om de kennisbank gericht uit te pluizen. Ben je niet meteen op zoek naar een thema of een actor, maar wil je weten wat er allemaal beweegt rond het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed in jouw stad of gemeente, dan kan je ook informatie verkrijgen via de gemeentefiches.

Alle fiches in de kennisbank worden zo veel mogelijk aan elkaar gelinkt, zodat het netwerk van expertise en collecties in de sector van het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed zichtbaar wordt. Door het delen en verbinden van de beschikbare kennis biedt dit nieuwe werkinstrument heel wat mogelijkheden onder meer omdat thema’s en collecties in een groter genetwerkt perspectief bekeken kunnen worden.

Actorfiche van de provinciale bibliotheek Tolhuis, gelinkt aan de bibliografie en verwante thema’s.

Detail uit de fiche van het thema textielproductie: bibliografie, actoren en het nieuwsarchief worden gekoppeld aan het thema zodat een breed netwerk in beeld komt.

Een belangrijke meerwaarde van de kennisbank is de uitgebreide bibliografie van (internationale) academische en populaire literatuur die erin werd opgenomen. Door het bundelen van de krachten met het MIAT kon de bestaande bibliografie van het industrieel erfgoed geïntegreerd worden in de ETWIE-kennisbank. Deze uitgebreide bibliografie, die wordt aangevuld met het onderzoek naar technisch en wetenschappelijk erfgoed, wordt nu continu bijgehouden en geactualiseerd in een nauw samenwerkingsverband tussen ETWIE en het MIAT. Ook hier ligt de focus sterk op onderzoek naar de situatie in Vlaanderen en Brussel. De bibliografie is eveneens te consulteren op de website van het MIAT. Waar mogelijk worden digitale versies van de publicaties aangeboden. De bibliografie beperkt zich niet enkel tot studies over het industrieel, technisch en wetenschappelijk erfgoed, maar omvat ook het bredere historisch (academisch en niet-academisch) onderzoek over verwante thema’s. Door de literatuurreferenties te koppelen aan de fiches van onderzoekers en thema’s wordt de bibliografie verbonden met het digitale netwerk rond technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed.

De databank vormt zo een startpunt voor nieuw onderzoek. Je krijgt als onderzoeker niet enkel een zicht op de staat van het onderzoek, maar wordt digitaal in contact gebracht met relevante instellingen, vakmannen en onderzoekers.

De ETWIE-kennisbank bevat momenteel al 1400 actoren (mensen, instellingen en organisaties die iets hebben, kunnen of weten). Deze worden onderling gekoppeld aan meer dan 200 thema’s, meer dan 300 gemeenten in Vlaanderen en Brussel en bijna 8.600 bibliografische verwijzingen. Er wordt nog dagelijks informatie toegevoegd. De grootste uitdaging bestaat erin de informatie op de diverse deelpagina’s actueel te houden en een logische structuur te blijven ontwikkelen voor de thema- en actorenpagina’s. Omdat de focus sterk ligt op de situatie in Vlaanderen en Brussel, zijn de trefwoorden niet taalgevoelig en zijn zowel de website als de kennisbank niet beschikbaar in andere talen.

Momenteel wordt bekeken hoe de kennisbank nog verder uitgebreid kan worden in functie van de beschrijving van onderdelen van collecties. In 2015 werd hiervoor een nieuwe module ontwikkeld in het kader van een onderzoeksproject rond handelsvoertuigen.

Oproep

Op dit moment zijn dus al heel wat gegevens beschikbaar in de kennisbank maar het overzicht is verre van volledig. Daarom doet ETWIE een oproep om informatie aan te leveren. Ben je net aan een nieuw onderzoek begonnen over ambachten en gilden in ons land? Of ben jij gespecialiseerd in de industrialisering van een bepaalde sector en heb je daar al verschillende artikels over gepubliceerd? Dan kan je zeker je steentje bijdragen. Alle informatie is welkom via info@etwie.be.

Références