Archieven van socioculturele verenigingen in context: het archief van het Humanistisch Verbond (1951-…) bewaard door CAVA

Lisa Dejonghe

De inspiratie voor het Humanistisch Verbond (HV) in Vlaanderen komt uit Nederland. Daar wordt in 1946 het oprichtingscongres gehouden van het (Nederlands) Humanistisch Verbond. Ook Vlamingen sluiten zich erbij aan. Doordat Vlaanderen een geheel eigen problematiek heeft, kiezen enkele voortrekkers om een ‘eigen’ Humanistisch Verbond (HV) in Vlaanderen op te richten1. Op 1 december 1951 is het zover. In de volgende jaren ontstaan er overal in Vlaanderen lokale afdelingen2, die vooral debatten en lezingen organiseren. De thema’s die aan bod komen zijn gewaagd voor die periode: euthanasie, kunstmatige bevruchting, seksualiteit enz.3
In de beginperiode kan HV in het katholieke Vlaanderen geen massa’s bewegen4, maar de vereniging groeit wel uit tot een spilinstelling voor de Vlaamse vrijzinnig-humanistische gemeenschap. Ze staat ook aan de wieg van vele andere vrijzinnig-humanistische verenigingen. Door de grote verscheidenheid van taken richt HV in de jaren 1960 verschillende commissies, werkgroepen en verenigingen (mee) op zoals het Het Vrije Woord (het televisieprogramma dateert al van 1958), de Oudervereniging voor de Moraal (OVM) en de Unie Vrijzinnige Verenigingen/deMens.nu.5 Die ‘scheppingsdrang’ wordt ook in de jaren 1970 en 1980 verder gezet.

Viering van 25 jaar Humanistisch Verbond in 1977, fotograaf Bob Van den Bempt (CAVA, archief HV, FOTO1725).

Doordat het decreet van 4 juli 1975 op het vormingswerk een minimum aantal afdelingen oplegt om subsidies te krijgen, wordt een gedeeltelijke fusie van OVM en HV uitgewerkt. Het sociocultureel vormingswerk voor volwassenen van beide verenigingen wordt voortgezet door het Humanistisch Vrijzinnig Vormingswerk (HVV)6. HV spitst zich vervolgens toe op belangenbehartiging7. Wanneer de grondwettelijke erkenning van de vrijzinnigheid in 1993 gerealiseerd wordt8, kan HV zich sterker concentreren op het maatschappelijke debat en actuele problematieken (bv. klonen, genetische manipulatie van voedsel, migratie, patiëntenrechten en palliatieve zorg enz.)9. In 2004 volgt op een nieuw decreet de volledige fusie van HV, OVM en de Grijze Geuzen (GG) tot HVV.
Als centrale vereniging in het vrijzinnige netwerk bevat het archief van HV informatie over het reilen en zeilen van de volledige humanistische beweging. Het biedt zowel de mogelijkheid om onderzoek te doen naar het centrale beleid en de standpunten van de georganiseerde vrijzinnigheid als naar lokale activiteiten in de verschillende provincies. Daarvoor bevat het archief omvangrijke series van verslagen van de algemene vergaderingen, de vergaderingen van de raden van beheer en stukken van lokale afdelingen. Tegelijk is het archief heel geschikt voor onderzoek naar maatschappelijke problematieken. Van de verschillende commissies die HV oprichtte, is er onder meer archief bewaard gebleven van de vrouwencommissie, de werkgroep Grijze Geuzen en de commissie bio-ethiek. Daarnaast mogen de verschillende tijdschriften die HV in de loop der jaren heeft uitgegeven niet vergeten worden omdat ze heel wat inhoudelijke informatie bevatten. Enkele titels zijn: Diogenes, Het Vrije Woord, en HV Kaderblad. Verschillende afdelingen publiceerden daarnaast nog eigen nieuwsbrieven. Het archief wordt nog regelmatig aangevuld door de rechtsopvolgers.

Tijdschrift Het Vrije Woord uit de jaren 1950 (CAVA, tijdschriftencollectie).

Via de website van CAVA kan de inventaris van HV en extra informatie geraadpleegd worden.

Referenties