Een zaak van publiek belang: volksgezondheid

Filip Strubbe, Algemeen Rijksarchief in Brussel

Begin deze zomer verscheen de inventaris van het archief van het Bestuur van de Volksgezondheid. Deze administratie vormt de oude kern van het gelijknamige ministerie en is vooral toegespitst op de medische wetenschap en de gezondheidsinspectie. Het geïnventariseerde archief betreft hoofdzakelijk de periode van de bevrijding in 1944 tot het jaar 1975. De naoorlogse geschiedenis van het Bestuur van de Volksgezondheid is er een van organisatorische uitbreiding, met op de achtergrond een langzame internationalisering van het gezondheidsbeleid. Na de wederopbouw kent België in de periode 1945-1970 een economische bloei die leidt tot meer welvaart bij een bevolking, wat zich vertaalt in een groeiende vraag naar overheidsdiensten en voorzieningen. Het archief geeft een goed beeld van de uitbouw van de gezondheidszorg, samen met de ontwikkeling van de welvaartstaat binnen het nog unitaire België.

De naoorlogse periode kent een grootschalige bouw van ziekenhuizen, materniteiten en moderne rustoorden. De dringende medische hulpverlening wordt in 1964 op touw gezet en enkele jaren later worden de eerste milieuwetten inzake luchtverontreiniging, geluidshinder en waterbeleid goedgekeurd. Vanaf de jaren 1960 verschuiven de inspanningen van de strijd tegen acute besmettelijke ziekten zoals tuberculose (met dank aan antibiotica) naar een aanpak van chronische ziekten.

Foto van medische apparatuur, ca. 1957. Algemeen Rijksarchief. Inventaris I694, nr. 1944

Er heerst een groot vertrouwen in de vooruitgang van de medische wetenschap, zoals mag blijken uit de oprichting van het Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie (een voorloper van het huidige Sciensano) en het gebruik van nieuwe toepassingen zoals ioniserende straling bij de behandeling van patiënten.

Het neemt niet weg dat dit tijdvak ook flink wat sanitaire crises kent. In de jaren 1950 en 1960 treft een polio-epidemie vooral kinderen, met lichamelijke handicaps of soms de dood tot gevolg.

Overzicht van vaccinaties tegen polio, difterie en tetanus, 1961. Algemeen Rijksarchief. Inventaris I694, nr. 754

België krijgt in 1958 en 1968 ook twee grieppandemieën te verwerken, destijds bestempeld als de “Aziatische” griep. Actuele vragen rond de opsporing van besmettingen en het al dan niet verplichten van vaccinaties (en met welk type vaccin) waren inzet van politieke discussie. De grote artsenstaking van 1964 zou de organisatie en de financiering van de gezondheidszorg voor decennia hertekenen. De beruchte “Softenon zaak” (het geneesmiddel voor zwangere vrouwen dat de geboorte van misvormde kinderen teweegbracht) schokte de publieke opinie en leidde dan weer tot een strengere wetgeving op de geneesmiddelen.

De raadpleging van de stukken is onderworpen aan de vigerende privacywetgeving. Het archief bevat vooral documenten ouder dan 30 jaar, zonder privacygevoelige gegevens. Deze zijn vrij raadpleegbaar, waardoor onderzoekers vrijwel alle aspecten van de naoorlogse Belgische volksgezondheid kunnen bestuderen.