De Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD)

Veerle Vandeputte

Logo van de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD).

De Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie vzw (VVBAD) is de beroepsvereniging in Vlaanderen van bibliothecarissen, archivarissen en documentalisten. Deze leden- en belangenvereniging, ondersteund door een professioneel team, stimuleert overleg en samenwerking in het werkveld en streeft naar uitwisseling van kennis en expertise. Daarnaast verdedigt de VVBAD de belangen van haar leden en de sectoren die ze vertegenwoordigen.

Voor het begin van de VVBAD moeten we terugreizen naar 1921. In navolging van tal van andere landen, alsook van de Belgische Franstalige vereniging Association des archivistes et bibliothécaires belges (1907), werd toen een Vlaamse vereniging van bibliothecarissen opgericht. In België waren sinds de 19de eeuw reeds tal van groeperingen rond volksboekerijen actief, maar deze ijverden vooral voor de verbreiding van de leescultuur. Het waren geen verenigingen van bibliothecarissen.

Op 4 augustus 1921 werd in Gent het eerste Congres der volksboekerijen van het Vlaamsche land georganiseerd, met als dubbel doel: de oprichting van een vereniging van “boekbewaarders en bibliotheekbestuurders” en de vorming van een voorlopig bestuur, naast het geven van toelichting bij het wetsontwerp betreffende de openbare bibliotheken (de latere wet van 17 oktober 1921 betreffende de openbare bibliotheken, de zgn. wet Destrée). Het bestuur van het “Verbond der Boekbewaarders van het Vlaamsche land”, zoals de vereniging aanvankelijk heette, was ideologisch evenwichtig samengesteld, met vertegenwoordigers van neutrale, katholieke, liberale en socialistische strekking. Tijdens de algemene vergadering van 11 december 1921 in Mechelen werd de oprichting formeel bekrachtigd, met de aanstelling van het definitief bestuur, de keuze van de zetel te Antwerpen en het opstellen van de statuten. Het voornaamste doel was “te streven naar een betere wettelijke regeling van het openbare bibliotheekwezen”. Daarbij werd vooral gedacht aan het verenigen van personeelsleden van openbare bibliotheken, bibliothecarissen en ambtenaren van officiële en vrije bibliotheken.

Geen vereniging zonder tijdschrift en al op 1 januari 1922 was het eerste nummer van De Bibliotheekgids een feit. Met het tijdschrift wilde men zowel de bibliothecarissen als de boekenliefhebbers bereiken, waarbij de vereniging via de openbare bibliotheken ook de volksontwikkeling wilde stimuleren.

Cover van het eerste nummer van De Bibliotheekgids.

De nieuwe vereniging, inmiddels omgedoopt tot de Vlaamsche Vereeniging van Bibliothecarissen en Bibliotheekbeambten, was uniek: ze kwam op voor het bibliotheekwezen an sich. Ze richtte dus geen eigen bibliotheken in, ondersteunde geen specifieke bibliotheken, en was pluralistisch.

Na de oprichting bestond de grote uitdaging in het uitbouwen van de nieuwe organisatie: interesse wekken, voldoende leden werven, financiële middelen vergaren, vergaderingen en activiteiten organiseren, de continuïteit van het tijdschrift verzekeren - o.m. door voldoende bijdragen. Actiepunten: standpunten formuleren en druk uitoefenen op de overheid betreffende de noden van de bibliotheken, inlichtingen verstrekken betreffende subsidiëring, vakgenoten inzicht geven in de échte taak van een openbare bibliotheek, hén bewust maken van de minimale organisatorische en technische eisen in een bibliotheek, ijveren voor een beter statuut van de bibliothecaris.
Het tijdschrift volgde verschillende programmalijnen: informeren over de wetgeving, bijdragen tot de beroepsvorming, verlenen van rechtstreekse en praktische beroepshulp (bijv. over collectievorming), een signaal- en een voorbeeldfunctie vervullen voor de overheid, en een verenigingsblad zijn.

Informaticamarkt, 1990

Ondanks de vroege wens om ook wetenschappelijke bibliothecarissen en archivarissen bij de vereniging te betrekken, bleef de focus tot aan de Tweede Wereldoorlog op de openbare bibliotheken liggen. Toch kreeg het idee van een reorganisatie in secties meer en meer vorm, en op de eerstvolgende algemene vergadering na de oorlog (22 april 1946) werden vijf secties opgericht: Bibliothecarissen van openbare bibliotheken, Bibliotheekbedienden, Bibliotheekambtenaren, Bibliothecarissen van Middelbare Bibliotheken, en de Hogere (of wetenschappelijke) bibliotheken. Van de geplande secties voor archivarissen en voor museumconservators was nog geen sprake. In 1948 wijzigde de naam alvast in Vlaamse Vereniging van Bibliotheek-, Archief- en Museumpersoneel (later werd dit de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatiewezen, en sinds 2010 draagt de VVBAD haar huidige naam), en werden de secties Bibliotheekambtenaren en Bibliotheekbedienden uitgebreid met archief- en museumpersoneel. In 1954 werd geopteerd voor de organisatie van aparte secties voor Archieven en Musea. Om diverse redenen, waaronder financiële, raakte die werking evenwel niet georganiseerd.

Het is pas eind 1982, door een fusie met de Nederlandstalige sectie van de Vereniging van Archivarissen en Bibliothecarissen van België, dat een volwaardige sectie Archief tot stand kwam. Die getuigde wel meteen van een grote activiteit. Het ledenbestand steeg gestaag (van ca. 40 begin 1983 tot ruim 200 vandaag, op een totaal van zo’n 1050 leden), er werden tal van studiedagen alsook studiereizen georganiseerd, sectieleden waren aanwezig op internationale manifestaties en vertegenwoordigden de sectie in aanverwante nationale en internationale organisaties, en de sectie publiceerde zeer regelmatig artikels over uiteenlopende aspecten van het archiefwezen in het ledentijdschrift, waarvan in 1984 de titel dan ook verruimd werd tot Bibliotheek- & Archiefgids. Daarnaast verschenen enkele aparte verhandelingen over archiefthema’s en vriendenboeken voor afscheidnemende collega’s in de aparte reeks Archiefkunde.

Een volledig overzicht van de historiek en activiteiten van de vereniging en haar secties zou ons binnen dit bestek veel te ver leiden, dus spoelen we fast forward door naar de huidige werking. De VVBAD is nog steeds een belangen- en ledenvereniging, en werkt gedecentraliseerd via zes secties: archief en hedendaags documentbeheer (AHD), openbare bibliotheken, hogeschoolbibliotheken, wetenschappelijke en gespecialiseerde bibliotheken, erfgoedbibliotheken, en kunstbibliotheken.

Aandachtige toehoorders van de sectie Archief en Hedendaags Documentbeheer tijdens de sessie over Blockchain en archivering, (Algemene Ledendag VVBAD, De Krook (Gent),15 maart 2018).

De sectie AHD zet zich in voor archivarissen en informatiebeheerders en volgt de recentste evoluties in de archiefsector op de voet op. Binnen de secties zijn sinds decennia ook verschillende werkgroepen en al dan niet subwerkgroepen actief.
Zo zijn onder de vleugels van de sectie AHD de volgende werkgroepen actief rond telkens een ander aspect van de archiefwerking:
- Werkgroep Lokaal Overheidsarchief (WLAO): een platform rond het archiefbeheer bij lokale besturen. De WLAO wil bijdragen tot een grotere deskundigheid en professionaliteit in het archiefbeheer bij lokale besturen. Daarnaast wil de werkgroep de lokale besturen bewustmaken en een kader creëren waarbinnen de gemeentearchivaris zijn takenpakket kan realiseren.
Binnen de WLAO zijn enkele subwerkgroepen actief, onder meer betreffende de selectielijsten, een problematiek waarin de werkgroep reeds sinds eind jaren 1980 een voortrekkersrol speelde.
- Werkgroep Automatisering (WAU): Archiefvorming verloopt steeds meer digitaal en het archiefbeheer is niet aan de automatisering ontsnapt. Hierdoor rijzen er nieuwe problemen waarop veel archivarissen geen pasklaar antwoord hebben. De WAU onderneemt een bescheiden poging om antwoorden te vinden en de collega’s enigszins wegwijs te maken in de digitale archiefwereld.
- Werkgroep Privaatrechtelijk Archief (WPA): Naast openbare instellingen vormen ook particulieren en verenigingen vaak zeer waardevol archief, waarvoor weinig wettelijke bescherming bestaat. Heel wat private archieven worden geschonken aan privaatrechtelijke archiefinstellingen. De WPA buigt zich over de specifieke eigenheden van dit cultureel erfgoed.
- Werkgroep Wetgeving en Beleid (WWB): De WWB wil de interactie tussen de politieke besluitvorming en de praktijk stroomlijnen en gestalte geven. Na enige tijd van inactiviteit wordt momenteel bekeken hoe de werking opnieuw kan worden geactiveerd.

Communicatie en kennisuitwisseling zijn essentiële elementen binnen de werking van de VVBAD, en het is van groot belang dat de opgedane kennis en expertise zo ruim mogelijk verspreid worden. Nog steeds is het ledenblad daarvoor het aangewezen medium. META - sinds 2011 de opvolger van Bibliotheek- en Archiefgids - blijft het vakblad voor de informatieprofessional en biedt ruimte voor diepgaande artikels, standpunten en korte mededelingen. Expertise wordt eveneens gedeeld én verworven op de vele studiedagen en workshops.

Informatie aan Zee (Kursaal Oostende, 15 en 16 september 2011).

Het aanbieden van mogelijkheden tot netwerken, tot het leggen en onderhouden van persoonlijke contacten en uitwisselen van ervaringen met collega’s, zowel binnen als tussen de secties, is een constante in de werking. Daarvoor wordt steeds gelegenheid voorzien op studiedagen, maar ook de jaarlijkse algemene ledendag komt hier in beeld, en vooral het tweejaarlijkse evenement Informatie aan Zee, een interactieve tweedaagse met een uitgebreid programma van presentaties, workshops, en panels, naast een beursgedeelte.

Naast de aandacht voor de vele aspecten waarmee collega-archivarissen en informatiebeheerders te maken hebben, wil de sectie AHD naar buiten treden om bij het brede publiek, maar ook bij pers, politici, onderzoekers … het archiefbewustzijn aan te wakkeren en het belang en de meerwaarde van het bewaren en gebruiken van archieven aan te tonen1.

Referenties