De archieven van Natuurpunt en Natuurpunt West-Vlaanderen

Maarten Savels, Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis

Natuurpunt is de grootste natuurvereniging van Vlaanderen en heeft tot doel om kwetsbare en bedreigde natuur te beschermen. De vereniging is in 2001 ontstaan uit de fusie tussen De Wielewaal (opgericht in 1933) en De Belgische Natuur- en Vogelreservaten (BNVR, opgericht in 1951). Beide verenigingen hadden oorspronkelijk andere doelstellingen en een ander doelpubliek, maar doorheen de jaren waren ze steeds meer op elkaar gaan lijken en ook het ledenbestand overlapte grotendeels. In 2016 werd ook het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie (CVN) bij Natuurpunt gevoegd 1. Natuurpunt erfde tevens een aantal provinciale secretariaten van de BNVR, die in 2008 werden afgeschaft en vervangen door regionale koepels.

Volg de natuurgids. Affiche voor de Open Natuur.dag, georganiseerd op 18 mei 2003. (Amsab-ISG, Collectie beeld en geluid, af006009)

Het secretariaat voor West-Vlaanderen werd in de jaren 1970 ingericht in het kasteel bij het natuurgebied de Blankaart te Woumen (Diksmuide). Het was deels de opvolger van een Volkshogeschool die daar eerder zijn intrek had en het zou gaandeweg een steeds belangrijkere rol gaan spelen binnen de West-Vlaamse milieubeweging. Vanaf 1987 kwam er een vaste medewerker in dienst die als belangrijkste taak had om zich in te werken in allerlei ingewikkelde milieudossiers om vervolgens advies en ondersteuning te kunnen geven aan de lokale milieuverenigingen en aan de BNVR2 zelf. Daarnaast speelde het secretariaat ook een belangrijke rol bij de bescherming van een aantal West-Vlaamse natuurgebieden en bij allerlei acties rond de bedreiging van het leefmilieu.

Affiche voor het Grote Vlindertelweekend, georganiseerd op 1 en 2 augustus 2015. (Amsab-ISG, Collectie beeld en geluid, af003447)

Sinds de fusie werden een twintigtal overdrachten aan Amsab-ISG gedaan, samen goed voor ruim 1000 archiefdozen. Vanwege de grote omvang van de archieven werd beslist om voor elke vereniging en voor elk provinciaal secretariaat een aparte inventaris te maken. Vorig jaar werd de verwerking van het archief van Natuurpunt zelf afgerond. Het archief van West-Vlaanderen volgde begin dit jaar. De archieven van de voorgangers zijn nog in verwerking en zullen in de loop van dit of volgend jaar raadpleegbaar worden.
Ondanks alle overdrachten, is het archief van Natuurpunt verre van volledig. Naast een aantal reeksen bestuursdocumenten, ligt de focus vooral op de werking rond de natuurgebieden. Meer dan de helft van het archief bestaat uit een grote reeks dossiers over de voorgeschiedenis, de ecologische waarde en het beheer van de verschillende natuurgebieden die Natuurpunt bezit of beheert. Als aanvulling daarop is er ook een reeks juridische dossiers die meer inkijk geven in wat er allemaal verkeerd kan gaan bij het verwerven en beheren van natuurgebieden, zoals discussies over de afbakening van terreinen, onrechtmatige reliëfwijzigingen door aannemers of compensaties voor de schade door uitgebroken vee.
Het archief van Natuurpunt West-Vlaanderen heeft een sterkere inhoudelijke en beleidsmatige focus, vooral vanwege de grote persoonlijke betrokkenheid van de coördinatoren. Het is uitermate geschikt voor onderzoek naar een aantal grote milieudossiers uit de jaren tachtig en negentig. Ik denk hierbij vooral aan het duinendecreet3, het eerste mestactieplan en de verankering van natuurgebieden in de ruimtelijke ordening via de Groene Hoofdstructuur en het Vlaams Ecologisch Netwerk. Daarnaast was het provinciaal secretariaat ook betrokken bij de bescherming en herwaardering van een aantal belangrijke natuurgebieden, zoals de Blankaart, de IJzervallei (het Plan Otter), de IJzermonding (het Plan Zeehond), de Westhoekduinen en het duinencomplex Ter Yde.

Zuidwest Vlaanderen: Texas van België en groen ontwikkelingsgebied. Voorpagina van een brochure in het kader van de Actie Open Ruimte Kortrijk over de ruimtelijke ordening in de regio Kortrijk. (Amsab-ISG, archief Natuurpunt West-Vlaanderen, 627/080)

Dossiers over de lokale en regionale afdelingen zijn in beide archieven te vinden en vormen ook een interessante reeks. Veel van die afdelingen bestonden al als onafhankelijke verenigingen vóór ze onderdeel werden van Natuurpunt. Ze zijn vaak ontstaan naar aanleiding van het Europees natuurbeschermingsjaar 1970 of als reactie op lokale problematieken, zoals de aanleg van wegen of verkavelingen. Die dossiers geven een mooi beeld van de dynamiek en de activiteiten van de lokale milieubeweging.

Beide inventarissen zijn raadpleegbaar op de website van Amsab-ISG4 5. De archieven zelf zijn vrij raadpleegbaar in de leeszaal.

Referenties