DARIAH-BE: naar een Belgisch portaal voor Digital Humanities

Kyle Van Gaeveren, research data manager (VUB) en junior onderzoeker (UGent)

Onderzoek en onderzoekspraktijk bevatten steeds meer een digitale component. Ook binnen de arts and humanities zijn deze veranderingen merkbaar.1 Verscheidene praktijken die op het kruispunt liggen tussen de humane wetenschappen en het digitale, komen vaak onder het koepelbegrip Digital Humanities (DH) te vallen. Digital Humanities moeten in dat opzicht niet per se als aparte discipline gezien worden, maar eerder als de zoektocht van onderzoekers binnen de humanities naar het toepassen van digitale tools en methoden in hun werk.23 Hoewel de digitalisering van (analoge) bronnen en het gebruik van born-digital data onder deze paraplu vallen, is Digital Humanities meer dan dat. Cruciaal is de vraag wat deze digitale data juist betekenen en welke nieuwe analyses, visualisaties en collaboratie ze mogelijk maken.

Nieuwe vereisten rond data management en open science, door zowel funders, instellingen als tijdschriften zorgen er ook mee voor dat onderzoekers zich steeds meer die vragen stellen. De interesse om naast wetenschappelijke bevindingen ook de onderliggende data te delen, lijkt te groeien. De omzetting hiervan naar concrete praktijken is echter vaak niet vanzelfsprekend. Goed databeheer (of research data management) ligt dan ook aan de basis van de opstap naar open science. Doorheen de hele levenscyclus moeten een aantal principes gehanteerd worden om op het einde van de rit de data en bevindingen meer reproduceerbaar, vindbaar en duurzaam te maken. Initiatieven zoals de FAIR data principles en het Heritage Data Reuse Charter ondersteunen gelijkaardige principes en trachten ze zo breed mogelijk bekend te maken.

Expertise rond deze thema’s zit momenteel verspreid over verschillende institutionele diensten, onderzoekscentra en -netwerken. Ook binnen instellingen zelf is het geen evidentie om voldoende infrastructurele of technische middelen te vinden om DH-projecten op te zetten en te onderhouden. Grote Europese infrastructuurprojecten, zoals DARIAH, trachten hier echter een antwoord op te bieden. De afgelopen jaren hebben deze projecten heel wat expertise opgebouwd om DH-onderzoekers hierbij te ondersteunen.
Ook België is vertegenwoordigd binnen het brede DARIAH-project, maar welke positie neemt DARIAH-BE juist in en welke ondersteuning kan een Belgische DH-onderzoeker hierbij verwachten?

DARIAH: door onderzoekers, voor onderzoekers

DARIAH, of Digital Research Infrastructure for the Arts and Humanities, is een Europees consortium met als doel “to enhance and support digitally-enabled research and teaching across the arts and humanities”. Onderzoekers kunnen er terecht voor een gamma aan infrastructuur, tools en diensten. Zo worden ze ondersteund in hun dagelijkse onderzoekspraktijken, over de verschillende fasen van hun onderzoek heen, m.a.w. bij: “the acquisition of information needed for a research question, in the analysis of the data gathered and in the publication of the results”.4 DARIAH maakt zich sterk dat het aan oplossingen werkt “for researchers, by researchers”.5 Dit aanbod wordt zo duurzaam mogelijk gemaakt door middel van samenwerking met andere onderzoeksinfrastructuren en projecten.

DARIAH-EU consolideert de projecten die verspreid zijn over verschillende nationale centra en moedigt deze centra ook aan hun expertise en ontwikkelingen te delen.6 Als een van de stichtende leden heeft België sinds 2015 ook een nationaal DARIAH-BE centrum. De Belgische tak van DARIAH stelt eveneens de ondersteuning van onderzoekers centraal en omschrijft haar doel als de ontwikkeling van een “sustainable portfolio of services enabling digital scholarship in the arts and humanities in Belgium”. Onderzoekers moeten er m.a.w. informatie, oplossingen en tools terugvinden die ze kunnen gebruiken om digitale methodes in hun onderzoek te incorporeren. Hoe ze dit in de praktijk brengen wordt beschreven op de DARIAH-BE website

DARIAH-BE: een portfolio aan diensten

DARIAH-BE homepagina

Onderzoekers met interesse in digital humanities in België of in de activiteiten van DARIAH-BE zouden gemakkelijk via de website relevante informatie moeten kunnen terugvinden. Op die manier wil DARIAH-BE de website enerzijds laten fungeren als startpunt om hun werking en aanbod te duiden en anderzijds als dé plaats om hun zichtbaarheid te vergroten en een groter aantal onderzoekers te bereiken.

Naast de homepagina is de website ingedeeld in drie grote secties: ‘Who we are’, ‘What we do’ en ‘What we provide’. Bij het eerste onderdeel wordt uitvoerig aandacht besteed aan de organisatie en governance van de verschillende DARIAH-consortia en hoe deze zich verhouden tot de bredere DARIAH-structuur. Intussen bestaat het Belgische consortium uit 13 partnerinstellingen, waaronder universiteiten aan beide zijden van de taalgrens en federale wetenschappelijke instellingen zoals musea en bibliotheken. Elk van deze partners wordt verder toegelicht op specifieke detailpagina’s waar naast een korte beschrijving ook links naar gekoppelde projecten en diensten worden weergegeven. Niet elke partner wordt even uitvoerig beschreven, waardoor de detailpagina’s vaak kaal kunnen ogen en je pas via de gekoppelde projectpagina’s kan achterhalen waar elke instelling zich mee bezig houdt.

Onder ‘What we do’ kunnen er projecten teruggevonden worden waar DARIAH (of een partnerinstelling) bij betrokken is. Via een themalijst worden de projecten in categorieën verdeeld zodat de bezoeker sneller op zoek kan gaan naar relevante informatie. Momenteel heeft de pagina geen zoekfunctie waardoor de themalijst de enige optie is om informatie te filteren. Het implementeren van een zoekfunctie mag in de toekomst zeker niet ontbreken; het aantal projecten zal blijven toenemen waardoor een vlotte navigatie anders in het gedrang kan komen. Verder blijft de overzichtspagina vrij eenvoudig, mede omdat er per project enkel een titel en/of acroniem weergegeven wordt. Visueel kan deze pagina zeker aantrekkelijker en overzichtelijker gemaakt worden, door bijvoorbeeld per project een korte beschrijving en afbeelding mee te geven. Op deze manier krijgt de bezoeker een beknopt overzicht zonder in de detailpagina’s te moeten duiken. Dit kan zorgen voor een snellere en meer gebruiksvriendelijke navigatie door de projectencatalogus.

Wie doorklikt op een project komt terecht op een aparte detailpagina met een beschrijving van de grote lijnen en doelen van het project. Meer dan een beschrijving is er echter vaak niet aanwezig. Om echt een goed zicht te krijgen op het project (en eventueel beschikbare data) surf je dus best door naar de projectwebsite zelf.

Een van de eigen projecten, DARIAH-VL VRE-SI (Virtual Research Environment Service), heeft de ambitie een portaal te ontwikkelen waar onderzoekers verschillende tools aantreffen die digitaal onderzoek mogelijk maken. Deze tools ondersteunen de verschillende fases binnen de research lifecycle en gaan van data management tot analyse en visualisatie. Met dit portaal kan DARIAH een belangrijke rol spelen bij het opvullen van lacunes binnen het DH-landschap in België; instellingen zelf kunnen namelijk niet altijd voldoende disciplinespecifieke tools en infrastructuur aanbieden.

DARIAH-VL VRE-SI (Virtual Research Environment Service)

Het laatste grote onderdeel van de website, ‘What we provide’, zoomt tot slot in op de verschillende diensten die DARIAH-BE aanbiedt. Deze dienstverlening omvat vier verschillende aspecten; ‘Collaborative Databases’, ‘Corpus Management Platform’, ‘Geo-spatial Data Platform’ en ‘Manuscript Desk’.

De dienstverlening bij ‘Collaborative Databases’ is tweeledig: enerzijds geeft deze pagina een overzicht van bestaande Belgische databases die geïnteresseerde onderzoekers kunnen raadplegen, anderzijds wil DARIAH-BE onderzoekers helpen bij het opzetten van eigen databases. Hoe deze database-ondersteuning er concreet uitziet of waar je als onderzoeker terecht kan voor verdere vragen wordt echter niet verduidelijkt. Met Nodegoat wordt er wel een voorbeeld aangehaald van een web-omgeving waar onderzoekers mee aan de slag kunnen, maar ook daar zijn onderzoekers op zichzelf aangewezen.

Het ‘Corpus Management Platform’ moet een platform worden waar onderzoekers kunnen samenwerken rond het creëren van een corpus, er gegevensverrijking en -ontdekking aan te koppelen en vervolgens een gestandaardiseerde export mogelijk te maken. Dit platform combineert een aantal bestaande tools en zal in de toekomst aanwezig zijn als onderdeel binnen het VRE-SI project.Om binnen het VRE-SI ook geospatiale data te kunnen beheren, visualiseren en analyseren werkt DARIAH-BE aan een platform gebaseerd op een bestaande oplossing: Arches. Zo kan de tool bijvoorbeeld dienen als “online multimedia platform providing contextual information about archaeological entries”.7

Tot slot is er het ‘Manuscript Desk’, een online omgeving om manuscripten digitaal beschikbaar te maken, van transcripties te voorzien en ze vervolgens verder te analyseren. Momenteel is deze tool enkel beschikbaar voor onderzoekers van de Universiteit Antwerpen. Andere geïnteresseerden zullen er binnen het VRE-SI gebruik van kunnen maken of kunnen een kijkje nemen naar de DARIAH-BE GitHub pagina voor verdere instructies bij het opzetten van een eigen instantie.

De tools die DARIAH bespreekt bieden een interessant startpunt, maar onderzoekers en instellingen lijken wel sterk op zichzelf aangewezen te zijn om er ook effectief mee aan de slag te gaan. Buiten DARIAH bestaat ook nog een uitgebreid landschap aan andere tools voor verschillende onderzoeksdoeleinden, kijk bijvoorbeeld naar het DiRT(Digital Research Tools)-register. Het zal interessant zijn om te kijken welke rol DARIAH op zich wil nemen bij de zoektocht van onderzoekers naar, en de implementatie van, additionele tools. Misschien zijn hier bijkomende samenwerkingen aangewezen om in de toekomst dit aspect verder te integreren in de website.

Conclusie

DARIAH-BE wil echt een katalysator zijn om de verschillende centra, met hun eigen expertise en infrastructuur, te ondersteunen en samen te brengen. Zo kan DARIAH aan de basis liggen van de creatie van een landschap van tools en diensten waarbinnen onderzoekers digitaal aan de slag kunnen gaan.
Ondanks het potentieel van DARIAH-BE, brengt de website dit momenteel onvoldoende naar voor. De kennis en expertise die binnen dit Belgische netwerk zit vertaalt zich niet tot een gebruiksvriendelijke website waar onderzoekers eenvoudig antwoorden kunnen vinden bij vragen rond DH. Vragen als: “Hoe kan ik van start gaan om mijn onderzoeksproject een digitale component te geven?”, “Welke tools kan ik hiervoor gebruiken?”, “Hoe maak ik mijn project kenbaar aan de bredere onderzoeksgemeenschap?” of “Hoe vind ik relevante DH-projecten die bij mijn onderzoeksvraag aanleunen?”.

Hoewel het VRE-SI project voor veel vragen een omvattende oplossing zal bieden, lijkt het mijn inziens toch een nuttige opdracht om de focus van de website veel meer te plaatsen op dergelijke, concrete (deel)vragen van onderzoekers. Hoewel de ondersteuning uiteindelijk via de instellingen zelf zal verlopen, zou DARIAH-BE idealiter een sleutelrol spelen als gedeeld, gebruiksvriendelijk startpunt waar onderzoekers snel oplossingen en relevante doorverwijzingen kunnen vinden.

Referenties